Sizin bir “İonya Devleti” işi vardı, n’oldu o? – Haber Gönder – Haber İnci

Hususi İçerik

Kurtuluş Savaşı’nın son safhasının 101’inci yıldönümü, 30 Ağustos Zafer Bayramı coşkuyla kutlanıyor.

Büyük Saldırı’un gerçekleştiği o süreçte, o muhataralı günlerde bir de kıyıda köşede kalmış bir olay vardı. Yunanlıların, kendi kendilerine gelin güvey olup İzmir’de kurmuş oldukları “İonya Devleti” komedisi vardı.

Vakanüvis yazdı: Sizin bir “İonya Devleti” işi vardı, n’oldu o?

İonya Devleti 30 Temmuz 1922’de kuruldu

Alptekin Müderrisoğlu’nun Mustafa Kemal Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi’nin Kasım 1993 sayısında değindiği “Batı Anadolu’da Kurulan Kısa Ömürlü Bir Devlet: İonya” başlıklı yazıda bu garip girişimin öyküsü anlatılıyor.

İzmir’e çıkan Yunan kuvvetleri Anadolu’nun içlerine doğru ilerlerken, bir taraftan da kalıcı olacakları vehmiyle kendilerince tarihsel kökenli kimi siyasal kararlar almaya başlamışlardı.

30 Temmuz 1922’de İzmir’de düzenlenen törenle Batı Anadolu’da bir “İonya Devleti”nin kurulduğu diye deklare edildi. Başkenti İzmir olan bu devlet, ortalama on sekiz bin kilometrekarelik bir alanı kaplayacak ve bir buçuk milyon nüfusa haiz olacaktı. Devletin adı, antik dönemde gene Anadolu’da kurulmuş İonya devletinden geliyordu.

Düşünce, Lord Curzon’un başının altından çıkmıştı

Osmanlı ile meydana getirilen harp Yunanistan’daki iç dengeleri oldukça bozmuştu. Mevcut yönetime karşı hoşnutsuzluklar ortaya konuyor, hatta kimi Yunanlar Rumlarla beraber merkezi yönetimden bağımsız Anadolu’yu hedefleyen kararlar almak istiyorlardı.

Yönetim ise bu hoşnutsuzlukları gidermek için “İzmir’de yeni bir devlet” hayalini satmaya başlamıştı. Aslen bu düşünce ilk olarak İngiliz politikacı ve diplomatlar tarafınca dile getirilmişti.

İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon, başkenti İzmir olacak bir “İonya Devleti”nin kurulmasını önermişti. İngiltere bu teklifi resmi hâle getirip Fransa ve İtalya’ya da iletmişti. Nede olsa Yunan ordusu Anadolu içlerinde ilerliyordu ve artık Anadolu’da kalıcı olacaklardı!

Bu devlet önerisinin arka planında ek olarak, işgal ordusuyla ortaklaşa iş icra eden yerli Rumları güvence altına alma isteği de vardı. Bu “devlet”, yerli Rumlar ve Yunanistan’da gelecek göçmenlerle iskâna açılacaktı.

Anadolu’dan 35 bin, Girit’ten 25 bin ve çeşitli adalardan 25 bin yerli Rum, “İonya Devleti”nin tebâsı olmaya hazırdı. İşin acısı, sayıları oldukça azca olsa da Türkler içinde da bu yeni devlete sıcak bakanlar vardı.

Kral Konstantin’den “yeni devlet”i araştırma gezisi

Dereyi görmeden paçaları sıvayan Yunanlılar; Anadolu’ya doğru ilerleyip Afyon, Kütahya ve Eskişehir’i alarak Sakarya Nehri’nin kıyısında konuşlanınca “İonya Devleti” hayalleri de tavan yapmıştı.

Yunan ordularının başına geçmek suretiyle Batı Anadolu’ya gelen Yunanistan Kralı Konstantin, bir taraftan harp hazırlıklarını sürdürürken bir taraftan da yeni devletin oluşturulması çalışmalarını takip ediyordu.

Buna gore, bölgede kurulan “Yunan Askeri Yönetimi” yeni devletin nüvesini teşkil edecekti. Krala sunulan bir raporda, “Ne olursa olsun İzmir’i terk etmemeye yeminli 3 bin 400 subay bu yeni devletin ordusunun subay ekibini oluşturacağı” ifade edilmişti. Yunanlılar ek olarak “İonya Üniversitesi”ni de kurmuşlardı. Bugün İzmir Kız Lisesi olan bina bu üniversiteye tahsis edilmişti.

Ayrıca Yunan, İngiliz ve başka Avrupa ülkelerinden siyasetçi ve diplomatlar yeni devletin adı mevzusunda düşünce ayrılığına düşmüşlerdi.

Yunanistan’da kurulan ve Anadolu’daki işgal bölgelerinde etkinlik gösteren Ethniki Amyna (Ulusal Müdafa) adlı teşkilat, yeni devletin adını belirlerken, sınırlar içinde kalan ve bu vakaya tepki göstermeyeceği tahmin edilen azca sayıdaki Türkün “İonya Devleti” adından gene de rahatsız olabileceklerini, alınabileceklerini dile getirerek, “Batı Anadolu Devleti” isminin daha uygun olacağını belirtmişlerdi. Sadece “İonya” adını önerenler baskın çıkacaktı.

Tellâllar bağırıyor: “Yarın İonya Devleti ilanı töreni var”

29 Temmuz 1922 günü tellallar, Yunan memurları ve mahalle bekçileri ile yerli Rumlardan bazıları, İzmir’in her yanını dolaşarak, ertesi sabah Konak Meydanı’ndaki Hükümet Konağı önünde “İonya Devleti ilanı” töreni olacağını duyurmuşlardı.

Esnafa, tüccara, “Yarın dükkânlarınızı kapatıp törene katılın” derken, memurlara da “Törene gelmeyen işyar işten atılacak” tehdidinde bulunmuşlardı.

30 Temmuz 1922 sabahı İzmir Genel Valisi Stergiadis, onca tehdide karşın kalabalığın toplanmadığını görünce, töreni iptal etmeyi düşünmüş, sadece bunun daha büyük bir skandala yol açacağını düşünerek iptalden vazgeçmişti.

Yunan ve Batılı devletlerin niçin bu şekilde bir devlet kurulması gerektiğine dair iddialarını havi bildiriyi okuyan Stergiadis, sözlerini tamamlarken, “İonya Devleti’nin Ufak Asya haklarının barışın sağlamada oldukça mühim bir vazife ifa edeceğini” ileri sürmüştü.

İngiltere Başbakanı Lloyd George, derhal aynı gün parlamentoda bir konuşma yaparak İonya Devleti’nin kuruluşunu kutlamıştı.

Yalnız beş hafta devam eden bir hülya

30 Temmuz 1922’de İzmir’de duyuru edilen “İonya Devleti”, yapılanma çalışmalarını yürütürken, 26 Ağustos 1922’de süregelen Büyük Saldırı’la akamete uğramıştı.

30 Ağustos’ta nihaî darbenin vurulması ile Yunan ordusu İzmir’e doğru kaçmışlar, İzmir ve çevresinde gemilere binerek Anadolu’yu terk eden Yunan ordusu kalıntılarının yanı sıra, yeni kurulan “İonya Devleti”nin yöneticileri de gemilerle kaçmaya başlamıştı.

9 Eylül 1922’de ise Türk ordusunun İzmir’e girmesiyle beraber “İonya Devleti” tam manasıyla tarihe karışacaktı.